1. De walgelijke statistieken van weeshuis toerisme
Laten we beginnen met wat handige cijfers die de context van het weeshuistoerisme enigszins kunnen schetsen. Niemand weet precies hoeveel weeshuizen er in Oost-Afrika zijn, omdat vele niet geregistreerd zijn. Wat we wel weten is dat in 1992 alleen al in Oeganda 2900 kinderen in weeshuizen verbleven. Wat we ook weten is dat het er in 2015 50.000 waren. Na deze piek heeft de Oegandese regering een lijst gepubliceerd van bijna 600 weeshuizen die ze proberen te sluiten. Dit lijkt een harde en genadeloze beslissing als je bedenkt hoeveel kinderen ineens geen dak meer boven hun hoofd hebben. Je kunt je beter afvragen: hadden deze kinderen überhaupt in deze weeshuizen moeten zitten?
Of, een nog betere vraag: zijn deze kinderen überhaupt wel wezen? Unicef toont aan dat 80% van de kinderen in weeshuizen nog één of beide ouders heeft. En van al deze mini-mensen komt minstens de helft uit een omgeving die goed genoeg was om in op te groeien. Begin je het al te ruiken? Die nare geur die gepaard gaat met dit o zo heilige kinderopvangsysteem?
2. Waarom er niet zoveel weeshuizen zouden moeten zijn...
Het is vreemd en een beetje verdacht dat er zoveel kinderen in weeshuizen zitten die in werkelijkheid helemaal geen wezen zijn. Maar wat als ik u zou vertellen dat het eigenlijk helemaal niet vreemd is dat er in Oost-Afrika veel kinderen, wezen of niet, in tehuizen zitten? Dat komt omdat je in Oost-Afrika opgroeit met hechte familie- en gemeenschapsbanden. Neefjes en nichtjes worden vaak broers of zussen genoemd, en tantes en ooms fungeren vaak als moeder- en vaderfiguren. Het lijkt niet echt uit te maken hoe je precies aan wie verwant bent. Kinderen groeien op als familie of gemeenschap. Het komt regelmatig voor dat ouders overlijden aan bijvoorbeeld AIDS en kinderen als wezen achterblijven. Maar gelukkig heb je als kind nog een handvol bevriende tantes, ooms of buren die je met alle liefde verzorgen en opvoeden. Uit een studie blijkt dat de financiering van één weeshuis tien keer duurder is dan wanneer het kind door de familie of de gemeenschap wordt opgevangen… Als je nu op je hoofd krabt en denkt: “Waarom zijn er in hemelsnaam zoveel weeshuizen?” zit je op het goede spoor.
3. Hoe komen die kinderen in weeshuizen terecht?
Een weeshuis is dus een westerse uitvinding, een idee dat zijn oorsprong en bloei vond in de westerse cultuur en samenleving, en vervolgens werd overgebracht naar Afrika – en andere delen van de wereld. Maar waarom zitten er zoveel kinderen in weeshuizen? Voordat ik het verlossende antwoord op die vraag geef, zal ik eerst vertellen hoe die kinderen vanuit hun dorp eigenlijk in een weeshuis terechtkomen. Zonder blikken of blozen: dat gebeurt door kinderhandel. Kinderen worden op allerlei creatieve manieren geronseld om ze vervolgens in een weeshuis te plaatsen en zelfs via internationale adoptie naar Amerika te sturen. Meestal worden kinderen gekocht van ouders die het niet breed hebben: ouders krijgen wat geld, en kinderen krijgen een goede opleiding. Win-win toch? Of…
Maar het komt ook vaak voor dat pasgeboren baby’s worden gestolen uit wiegjes en couveuses in ziekenhuizen, of gewoon willekeurig van de straat worden geplukt en ontvoerd. Zo worden veel kinderen verzameld om weeshuizen te vullen. Kinderen kunnen opgroeien in traumatische omstandigheden, zonder ouders of familie. Maar waarom al deze ellende?
Ben je nieuwsgierig naar onze bestemmingen?
4. Weeshuis toerisme en witte redders
Het antwoord is simpel: door de heldhaftige, blanke, goede Samaritaan die Afrika komt redden. Goed doen in ontwikkelingslanden is tegenwoordig erg populair. Door de grote vraag vanuit het Westen om vrijwilligerswerk te doen, te helpen of te doneren, en de grote spaarpot die mensen daarvoor willen legen, is er een gloednieuw gat in de markt ontstaan. Weeshuis toerisme. Wie voor de grap het internet afstruint naar leuke vrijwilligersreizen (ja, het is een ding) naar Afrika, ziet dat je voor een paar weken gemakkelijk 3000 euro kunt uitgeven. Dit wordt gedreven door het ‘White Savior Complex’, waarbij blanke westerlingen graag de held willen spelen in het verhaal waarin Afrika van zichzelf wordt gered. Uiteraard is een intrinsieke motivatie van veel mensen om vanuit je bevoorrechte positie iets goeds te doen.bulletpoints of likes op sociale media worden vaak bewust over het hoofd gezien. In dit artikel lees je meer over dit ‘White Savior Syndrome’.
En: hoe verschrikkelijker de omstandigheden en hoe zieliger de kinderen, hoe meer er te redden valt voor de White Savior. En hoe meer rijke blanken foto’s van uitgemergelde peuters op Instagram posten (dit heet dus armoedeporno!), hoe meer stereotype ideeën over Afrika worden aangemoedigd en hoe meer roodharige blanken geld, snoep en groepsknuffels uitdelen.
Zo wordt vrijwilligerswerk in weeshuizen een industrie waar veel geld in omgaat en waar veel kinderen en gezinnen de dupe van zijn. De vraag vanuit het rijke Westen schept zakelijke mogelijkheden, dus de weeshuizen schieten als onkruid uit de grond. En ja, ze moeten gevuld worden met kinderen! En zo is het weeshuis toerisme geboren.
Wil je een beter beeld krijgen van Voluntourism en het White Savior Syndrome? Bekijk dan de satirische video’s ‘ Wie wil er vrijwilliger zijn‘ (de header van deze blog is een still uit deze Youtube video) en ‘Hoe krijg je meer likes op sociale media‘.
5. Het probleem van het weeshuistoerisme in de ontwikkeling van kinderen
Dus de weeshuizen zijn er, en die kinderen leven er. Maar dat is niet het einde van de hoed. De meeste vrijwilligers blijven vaak een paar weken, met enkele uitschieters naar een paar maanden. Er is een enorme stroom van – vaak jonge – westerlingen die hun vrijwilligerswerk graag combineren met een mooie reis naar Afrika. En natuurlijk hebben de kinderen een grote glimlach op hun gezicht als je bij hen komt spelen. Ze zijn blij je te zien en je hebt dat warme, bevredigende gevoel in je hart dat niets materialistisch kan vervangen: er gaat niets boven blije kinderen!
Helaas wordt deze glimlach snel van de gezichten geveegd. Want wat gebeurt er na een paar weken als je verder gaat met je leven? Uit onderzoek blijkt dat kinderen in weeshuizen vaak hechtingsproblemen ontwikkelen. In de ontwikkeling van kinderen is een stevige basis waarop je kunt bouwen – ouders, familie – een noodzaak. Maar in plaats daarvan nemen kinderen in weeshuizen voortdurend afscheid. Daardoor krijgen kinderen steeds minder vertrouwen in volwassenen en is het ook veel moeilijker om relaties met volwassenen aan te gaan. Een ander vervelend neveneffect: kinderen bouwen een laag zelfbeeld op en zijn daardoor gemakkelijk slachtoffer van mensen met slechte bedoelingen.
Probleem nummer twee: normalisering van de toegang tot kwetsbare kinderen . Ongeschoolde, ongekwalificeerde vrijwilligers hebben meestal een groot gebrek aan kennis, ervaring en inzicht in de omgang met getraumatiseerde kinderen. Iets wat in Nederland nooit zou worden toegestaan! Bovendien creëert de constante stroom van bezoekers en vrijwilligers een gebrek aan routine – iets wat heel belangrijk is in de ontwikkeling van een kind – en kan het ook leiden tot verwarring over de culturele identiteit.
Probleem nummer drie: kortom, veel weeshuizen zijn achter de schermen een ware hel op aarde. Meer lezen over horrorscènes die zich afspelen in kindertehuizen? Charlie’s Angel Charlotte was ooit zelf vrijwilligster in een Oegandees weeshuis en was getuige van vele misstanden. Misstanden veroorzaakt door westerse geldwolven in schaapskleren – aka een flamboyant superheldenpak. Lees hier hoe Charlotte dit probleem aan het licht brengt, en wees gewaarschuwd: de details zijn niet fraai!
6. Als kleine kinderen opgroeien
Het probleem van de weeshuizen woedt niet alleen binnen de muren waartussen de kinderen opgroeien. Want als de kinderen 18 en “volwassen” zijn, moet er plaats worden gemaakt voor nieuwe kinderen en die worden vaak onaangekondigd op straat gezet met niet veel meer dan een pakje kleren. Daar sta je dan: helemaal alleen, geen familie of aanhang, veel hechtingsproblemen en geen goede opleiding of kennis van de wereld. Ik ken bijvoorbeeld een meisje dat een naaimachine kreeg om rond te komen. Na een week stond ze weer op de stoep van het weeshuis om een nieuwe naaimachine te vragen: ze had beltegoed willen kopen en had haar naaimachine voor een paar centen verkocht. Een man kan niet lang overleven op een zak graan, tenzij hij leert graan te verbouwen. En dan vraag je je af:
7. Wat is dan okay?
Er zijn veel instellingen die zich om probleemkinderen bekommeren, en ze zijn zeker niet allemaal slecht. Er zijn bijvoorbeeld veel dakloze straatkinderen, verdwaald in de grote stad en gemakkelijk verleid tot misdaad en drugsgebruik. Voor dit soort kinderen zijn er organisaties – vaak geleid door mensen die zelf ooit uit deze situatie zijn geklommen – die kinderen tijdelijk onderdak en schoolgeld bieden terwijl ze zoeken naar een oplossing op lange termijn. En dit soort oplossingen wordt eerder binnen onze eigen gemeenschappen gezocht dan in het Westen. Vraag jezelf dus eerst af: welke organisatie wil ik helpen, en hoe doe ik dat efficiënt en duurzaam? Is het echt nodig om er zelf heen te gaan en foto’s te maken? Hetzelfde geldt voor reizigers die voor of tijdens hun reis naar Afrika aan hun reisadviseur vragen of ze een weeshuis mogen bezoeken. Vraag jezelf af: waarom wil ik dit weeshuis bezoeken? Probeer eerlijk te antwoorden, en bedenk: kinderen zijn schattig, maar ook kwetsbaar.