Vooroordelen Over Afrika

Toen ik het op het vliegtuig stapte naar Kampala (de hoofdstad van Oeganda) om een stage te doen, kwam een comité van vrienden en familie me uitzwaaien. “Wees voorzichtig!” riepen ze met een bezorgde rimpel in het voorhoofd. Toen weken later op Facebook foto’s verschenen van mijn ultra-hip geklede, Oegandese vrienden in dampende, underground nachtclubs, kreeg ik meerdere reacties die hetzelfde vroegen: “Huh, jij was toch in Afrika?”

Wanneer je kinderen op de basisschool vraagt waar ze aan moeten denken bij het woord ‘Afrika’ zullen waarschijnlijk de volgende termen klinken: Olifanten! Leeuwen! Hitte! Arme kinderen! Dorst! Want ja, wanneer wij vroeger geen geduld hadden voor het avondeten kregen we allemaal te horen: “Jij hebt geen honger, jij hebt trek! In Afrika, dáár hebben ze pas honger!” Ook wanneer Nederlandse vrienden mij in Oeganda komen opzoeken voor een vakantie zijn ze verrast dat ik niet in een kleihut woon en mijn kleding in de rivier was, maar een ‘gewoon’ huis heb met wifi en warm water.

man afrikaanse print

Africa is a very beautiful country!

Goed, er zijn dus vooroordelen over Afrika. Dat die allemaal niet waar zijn kun je ook niet zeggen. Afrika is niet arm of rijk, koud of warm. Afrika is namelijk geen land, maar het één-na-grootste continent op de aardbol. Afrika heeft 54 landen waar zo’n 2000 verschillende talen worden gesproken. De afstand tussen Marokko en Zuid-Afrika is 11.500 kilometer. For the record: Nederland en China liggen maar zo’n 7500 kilometer uit elkaar. Het is dus belangrijk om te begrijpen hoe divers een continent is, met ontelbaar verschillende culturen, huidskleuren, religies, keukens, inkomens, kunst én landschappen. De heersende vooroordelen schetsen en benadrukken maar één deel van het verhaal. Als reisbureau merken wij toch dat deze vooroordelen een belangrijke rol spelen in het vormen van verwachtingen. Wij zetten daarom de belangrijkste voor je op een rijtje!

palmboom

De belangrijkste vooroordelen op een rijtje:

Vooroordeel 1: Afrika bestaat voornamelijk uit droge savannevlaktes

In Afrika zijn zeker veel savannes. Bijna de helft van het continent bestaat uit savanne. Maar let op: savannes zijn niet altijd droog. Ook in Afrika regent het namelijk! Op de Afrikaanse savanne valt er tijdens een regenseizoen gemiddeld 38 tot 64 cm water. De gele kleur van de savanne kan dan veranderen in knalgroen door het weelderige gras dat omhoog groeit. Wanneer dat regenseizoen dan is? Dat hangt af van waar de savanne zich bevindt: op het zuidelijk halfrond giet het tussen april en september, op het noordelijk halfrond juist tussen oktober en maart.

En de andere ruime helft van het continent dan? Daar kun je zo’n beetje elk soort landschap vinden wat je maar kunt bedenken! Parelwitte stranden en bounty eilanden? Die vind je langs de gehele kustlijn van Afrika. Tropische jungles? Natte moerassen? Eindeloze woestijnvlakten? Gletsjers boven op bergen? Rode zoutmeren? Wijngaarden? Actief vulkanisch landschap? Canyons of kliffen? Eeuwenoude kerken uit rots gehouwen, bruisende metropolen of Arabische, historische stadjes? Je kunt het zo gek niet bedenken, of je vindt het in Afrika!

waterval

Vooroordeel 2: Afrika is bloedheet

Je gaat naar Afrika en je neemt mee… Alleen maar zomerkleren! Want het is daar toch snikheet, je krijgt supersnel een zweetsnor en bovendien weegt het niks dus kun je extra souvenirs mee terug naar huis nemen. Van deze keuze zou je wel eens reuze spijt kunnen krijgen. Afhankelijk van waar je heen gaat en in welk seizoen zou een lekkere warme trui of een jasje zeker van pas kunnen komen. Wist je bijvoorbeeld dat:

  • Nairobi op 1600 meter hoogte ligt waardoor de temperatuur in juli en augustus maar tussen de 10 en 21 graden ligt? Hier heb je in de nacht geen ventilator nodig, maar een lekkere, warme deken.
  • Het in Lesotho rond juni afkoelt tot rond de 0 graden?
  • Kaapstad vier seizoenen heeft net als Nederland, maar dan precies andersom?
  • Je kunt skiën in Marokko en op gletsjers kunt lopen in Oeganda, Kenia en Tanzania?
  • Het in de Sahara of de Namibische woestijn ‘s nachts vaak kan vriezen?
bergen

Ben je nieuwsgierig naar onze bestemmingen?

Vooroordeel 3: In Afrika is iedereen arm

Een tricky vooroordeel, want er is nou eenmaal veel armoede in Afrika. Wel is het gevaarlijk om alleen door deze lens naar het continent en de inwoners te kijken. Eerst wat feiten over armoede, verstrekt uit rapporten van de World Data Bank in 2018:

    • Sub-Sahara Afrika is het enige deel in de wereld waar armoede juist is gestegen in plaats van gedaald. Het aantal mensen dat leeft in armoede (dat wil zeggen met een inkomen van minder dan 1.90$ per dag) is gestegen van 278 miljoen in 1990 tot 413 miljoen in 2015. Dat gezegd hebbende, is Afrika in het algemeen ook het snelst groeiende continent ter wereld wat betreft bevolkingsomvang.
    • Gebaseerd op het BBP per inwoner, staan bij 27 van de 28 armste landen ter wereld, namen van landen uit Sub-Sahara Afrika: alle met een armoedepercentage van minimaal 30%. Ook hier is het belangrijk om niet te vergeten dat een groot deel van het inkomen in Afrikaanse landen zwart is. Denk bijvoorbeeld aan alles dat verkocht wordt op de lokale markt, de brommertaxi’s, de kleine shops langs de kant van de wegs of het streetfood dat ligt te sissen op de barbecues. Deze inkomens worden niet meegeteld bij het BBP per inwoner.

Maar met deze feiten is de kous niet af. Wanneer we op deze eendimensionale manier kijken naar Sub-Sahara Afrika kan dat veel schade aanrichten. Het is daarom heel belangrijk om goed over de volgende dingen na te denken:

    • Mensen zijn niet hun armoede. ‘Arme’ mensen hebben dan misschien een lager inkomen, geen schooldiploma of weinig toegang tot voedsel, het is gevaarlijk om mensen hiermee te identificeren. Het zijn allemaal mensen, net als jij en ik of je buurman of je basisschooljuf. Door mensen onlosmakelijk met hun armoede te verbinden, wordt het makkelijk om te dehumaniseren waardoor er een onoverbruggelijke afstand ontstaat en een onterechte ongelijkheid. Het is goed om te realiseren: de rollen hadden net zo goed omgedraaid kunnen zijn geweest.
    • Armoede is een complex, vaag en subjectief begrip. Wat betekent armoede en rijkdom eigenlijk en aan wiens maatstaf wordt dit afgemeten? Bij de traditionele Masai-bevolkingsgroepen in Kenia is het stamhoofd gigantisch rijk omdat hij 40 koeien heeft. Dit zijn geen gegevens die de World Data Bank meeneemt wanneer ze het BBP per hoofd berekenen. Ook hoeft een laag inkomen niet direct gelijk te staan aan geluk. Neem bijvoorbeeld een mevrouw die met haar man en zijn tweede vrouw in een kleien hut woont, haar eigen vee heeft rondwandelen en een zelf haar groenten verbouwt. Volgens de boekjes is ze arm, maar wie heeft het recht om haar daarmee automatisch te bestempelen als zielig en ongelukkig? Door medelijden ontneem je mensen hun waardigheid. Natuurlijk moeten we ook oppassen dat we armoede niet romantiseren: zeker vanuit een bevoorrechte positie moeten we voorzichtig zijn met uitspraken als: “in Afrika zijn ze gelukkig met niks, wat een inspiratie!”
    • Er is dan misschien wel veel armoede in Sub-Sahara Afrika, maar tegelijkertijd schrijft de Afrikaanse Ontwikkelingsbank: ”De economieën van Afrika ten zuiden van de Sahara blijven fors groeien. De groei wordt in toenemende mate gedreven door consumptie en productie van een opkomende middenklasse.” De Afrikaanse middenklasse groeit namelijk sneller dan waar dan ook op de wereld, en dat brengt ook weer geld met zich mee! En dit keer niet door donaties en ontwikkelingshulp, maar juist door binnen- en buitenlandse investeerders die inspelen op de groeiende consumptiebehoeftes van de middenklasse (denk maar aan shoppingmalls, entertainment of vakanties).
Drone City View

Vooroordeel 4: In Afrika woont iedereen in kleihutten en er bestaat geen wifi

Woorden als ‘onderontwikkeld’ en ‘primitief’: ze worden maar al te gauw opgegooid wanneer het over Afrika gaat en ook dit zijn twee zwaarbeladen, subjectieve termen. Als we dan uitgaan van ‘ontwikkeling’ vanuit westers perspectief en we harde feiten neerplempen? Dan kunnen we kijken naar de cijfers die iets zeggen over hoeveel kinderen naar school gaan, hoeveel inwoners het hoger onderwijs afronden, hoe goed de infrastructuur en zorg is of hoeveel mensen een smartphone hebben en gebruik maken van 4G. Cijfers die niet bepaald denderend zijn. Zo zijn volgens de World Data Bank de 24 landen met het laagste percentage school enrollment met uitzondering van de Solomon Islands, uitsluitend Afrikaanse landen. Op nummer 1 staat Sudan met 5%, op nummer 24 Tunesië met 32%. In Nederland ligt dit percentage op 93%. Maar ook hier geldt: Afrika is een enorm continent en niet over één kam te scheren. In Egypte en en Mauritius is het percentage school enrollment bijvoorbeeld 83%, in Zuid-Afrika 72%, in Botswana 60% en Ghana 58%.

Goed, de cijfers liegen niet. Maar tegelijkertijd vertellen deze ook niet het hele verhaal. Zelf woon ik nu bijna drie jaar in Kampala, de hoofdstad van Oeganda. Een paar harde feiten uit mijn leven in Kampala, gebaseerd op ervaring in plaats van wetenschappelijk verzamelde data:

  • Bijna alle Oegandezen die ik ken hebben een smartphone (kanttekening: ik ken vrijwel geen Oegandezen buiten stedelijke gebieden. Daar heeft men aanzienlijk minder vaak een iPhone of Samsung op zak). In landen zoals Kenia kun je met je smartphone zelfs net zo makkelijk in de supermarkt je boodschappen afrekenen als met een pinpas in Nederland.
  • Bijna al mijn Oegandese vrienden kijken dezelfde Netflix- of HBO-series als ik. Zo werd er in menig café elke week de nieuwe aflevering van Game of Thrones vertoond en zat het elke week bomvol fans die vol spanning het gevecht met de Night King volgden.
  • Buideltasjes, Nike-sokken en snelle planga’s: ook hier zijn ze in de mode en all over Instagram.
  • De underground-scene is booming! Rete-harde EDM-beats, techno en tribal of Afro house, vaak gedraaid door vrouwelijke dj’s.
  • Meerdaagse festivals waarbij iedereen eruit ziet om door een ringetje te halen (en feestgangers ook gewoon een xtc-pilletje achterover gooien)? Check!
  • Sushi? Pizza’s die zo slap zijn dat je één puntje met twee handen in je mond moet stoppen, net als in Italië? Nacho’s met overheerlijke guacamole? Kruidige chicken tikka masala, cappuccino’s met artsy-fartsy latte-art? Of oer-Hollands spelt-brood bij de Nederlandse ‘Brood’-keten? In Kampala kun je vrijwel alles krijgen, alhoewel je veel Oegandezen toch het meest blij maakt met een lokaal maal.
  • Waanzinnig intelligente mensen met wie je de hele nacht door kan filosoferen onder het genot van koude biertjes? Die zijn er in overvloed! Net als creatievelingen: fashion designers, muzikanten en producers, fotografen, filmmakers, kunstenaars, designers, professionele dansers.

Uiteraard geldt dit niet alleen voor Kampala. Nairobi, de hoofdstad van Kenia, is een stad met één van de snelst groeiende economieën in Afrika. De cafés zijn fietsen-aan-de-muur-hip en de winkelcentra zijn shinier en groter dan alle malls in Nederland bij elkaar. In bijna elke grote Afrikaanse stad, van Tunis tot Abidjan, van Johannesburg tot Addis Ababa, van Dar es Salaam tot Accra, zie je hoe booming dit continent kan zijn!

Hoewel stedelijke gebieden steeds meer een moderne en internationale vibe krijgen, wordt er intussen stevige grip gehouden op traditionele culturen. Dit is namelijk iets om trots op te zijn! Zo worden traditionele stofjes, printjes en sieraden verweven door de hedendaagse, stedelijke mode. Ook veel aspecten van eeuwenoude, traditionele dansen zie je terug in de moderne moves in de clubs. Hetzelfde geldt voor muziek, filosofie en kunst. Proud to be African is een gedachtegang waar veel mensen aan vasthouden: en terecht!

Vooroordeel 5: Afrika zit vol met enge ziektes

Ebola, malaria, aids… Ziektes die vaak in één adem met de naam van het continent worden genoemd. Het is waar dat sommige van deze ziektes meer voorkomen dan op andere continenten. Ook ziektes die in Nederland al tijden niet meer bestaan, zoals tyfus, kun je hier oplopen. Ebola-uitbraken hebben in West-Afrika en Congo veel levens geëist en hiv en malaria zijn doodsoorzaak nummer 2 en 4 over het gehele continent.

Dit betekent niet dat goede gezondheidszorg niet aanwezig is: dit verschilt namelijk per regio. In stedelijke gebieden kun je vaak high quality ziekenhuizen of klinieken binnenwandelen. Wanneer je toegang hebt tot deze gezondheidszorg is er dan vaak ook niet veel aan de hand. Malaria kan over het algemeen makkelijk behandeld worden – ook al is het geen pretje – en pakt met name fataal uit in landelijke gebieden waar geen toegang is tot goede gezondheidszorg. Gelukkig zijn tegenwoordig – ook in landelijke gebieden – malariatesten en -medicatie verkrijgbaar. Veel van mijn Oegandese vrienden vinden zo nu en dan malaria even gewoon als dat we in Nederland een verkoudheid oplopen.

Belangrijk is om er snel bij te zijn. Daarom is het normaal om hier bij een griep al een bezoekje aan het dichtstbijzijnde ziekenhuis te brengen. Omdat we als toerist of expat in Afrikaanse landen vaak gebruik kunnen maken van goede gezondheidszorg en verzekering, of medicijnen kunnen krijgen om bepaalde ziektes te voorkomen, hebben wij over het algemeen minder te vrezen. Ga je op reis naar een Afrikaanse bestemming? Laat je dan van tevoren goed informeren door een medische instelling zoals de GGD. Welke gebieden loop je meer of minder risico? Welke inentingen of medicijnen kun je nemen? Maar wees er bijvoorbeeld ook van bewust dat een ziekte als ebola niet door de lucht besmettelijk is, en het dus echt niet zomaar van Congo naar Tanzania zal reizen wanneer je daar op vakantie bent.

Vooroordeel 6: Afrika is gevaarlijk

Gevaar ligt altijd op de loer, waar je ook bent. Ook tijdens je stedentripje naar Parijs en Barcelona kunnen je zakken flink gerold worden, of bestaat de dreiging van een terroristische aanslag. ‘Gevaarlijk’ is dan ook weer een subjectieve term, wat te maken heeft met risicoperceptie. Veel van mijn Oegandese vrienden verklaren ons Nederlanders voor gek dat we met z’n alle op ons dooie gemakje onder de zeespiegel wonen – áán de kust, terwijl de ijskappen smelten! Wij kunnen niet begrijpen dat er mensen regelrecht onder een actieve vulkaan wonen, en die mensen zullen het weer van lotje getikt vinden dat men in landen blijft wonen waar ebola in de buurt woedt. 

Los van risicoperceptie is het natuurlijk wel zo dat over het algemeen de criminaliteit in veel Afrikaanse landen veel hoger ligt dan in bijvoorbeeld Nederland. Ook is in veel landen de politieke situatie niet altijd stabiel, zijn er onrustige conflictgebieden en het verkeer is een stuk gevaarlijker. In een land als Oeganda behoren verkeersongelukken tot de top van doodsoorzaken. Dat we in Nederland om vier uur ‘s nachts na het stappen alleen terug naar huis kunnen fietsen is bijzonder, en eerder uitzondering dan regel in de wereld. Belangrijk is om te begrijpen dat het zo veilig of onveilig is als je het zelf maakt – waar je ook heen gaat. Het is daarom goed om bewust te zijn van risico’s zodat je deze uit de weg kunt gaan. In Kampala pak ik bijvoorbeeld nooit een brommertaxi van de straat wanneer het donker is, draag ik altijd een helm en zal ik niet uitgebreid met mijn moeder gaan zitten appen naast een open raam in de auto. Laat je dus van tevoren goed informeren door je reisorganisatie, Nederlandse ambassades in het land waar je heen reist, of de reisadviezen van de overheid. Sommige bestemmingen kun je bijvoorbeeld beter vermijden tijdens de verkiezingstijd, of helemaal vermijden wegens conflict – en gebruik altijd je gezonde verstand. Je zult zien dat Afrika veel meer is dan alleen gevaarlijk: vriendelijke en gastvrije bewoners bij de vleet, eindeloze diversiteit, het ene ansichtkaart-landschap na de ander, lekker eten en nog lekkerdere muziek. Een continent om verliefd op te worden!

Skateboarder

Zet je oogkleppen af

Met dit verhaal proberen we je niet te vertellen hoe Afrika in elkaar zit. We willen je niet vertellen dat Afrika arm of rijk, gevaarlijk of ongevaarlijk is. We willen vooral het effect van vooroordelen benadrukken. Vooroordelen vormen oogkleppen en zorgen ervoor dat we met een tunnelvisie kijken naar de wereld om ons heen. Wanneer je je vooroordelen ontmantelt en je oogkleppen afzet, zul je nog eens verrast zijn over wat er nog allemaal meer te zien is!

Inhoud

Heeft u vragen voor onze Afrika experts?

Deze blogs zul je ook leuk vinden:

Jouw vakantie in Oeganda: Dit moet je weten!

Travelstory Susan & Wietze: op ontdekking in Tanzania

Visa & Entry Requirements